Jansbeek ekklesia
Gasthuisstraat 1
6811 DZ Arnhem
Secr. (06) 24 72 32 06
[email protected]
Pagina's
Jansbeek Aktueel
Krijg elke maand gratis het programma.
Een verhaal voor de 21ste Eeuw.
Hans G.M. van Zanten | leestijd 10 minuten
Deze maand is de vierde landelijke conferentie Missionaire Parochie gehouden. In de Eusebius parochie wordt al langere tijd samen gesproken om ook een missionaire parochie te worden. De uitnodiging om daarover mee te praten gaf mij de inspiratie voor een andere, een holistische parochie.
Voordat ik inhoudelijk op de ‘missionaire cq holistische parochie’ inga, zal ik eerst mijn positie verduidelijken.
Lang geleden al heb ik afscheid genomen van het katholieke cq christelijke geloof. Dat was geen weloverwogen beslissing, meer een geleidelijk en tamelijk onbewust proces. Zoals als je van huis weg rijdt en het huis steeds kleiner wordt om tenslotte uit zicht te verdwijnen.
Door een journalistieke opdracht maak ik in 1980 kennis met het Tibetaanse Boeddhisme en ik blijf hangen. Het charisma van de Tibetaanse leraar, de belletjes, de gezangen en gebeden, de veelkleurigheid van iconen, de puja’s en andere rituelen, het leek achteraf gezien wel erg veel op de katholieke hoogmis. Wat je van je opvoeding meekrijgt blijft klaarblijkelijk nog heel lang van grote invloed.
In 1990 neem ik bewust afscheid van deze groeiende boeddhistische gemeenschap: ik wil geen volgeling zijn en de verplichtingen van een innner-circle op me nemen. Eerlijk gezegd begreep ik toen nog geen sikkepit van wat dat boeddhisme inhoudt.
Niettemin ben ik boeddhist gebleven. Dat is voor mij geen leerling zijn van Boeddha of een aan hem gelieerde geestelijke, maar vooral leerling zijn van mijn eigen leven en samenleven. De leringen en commentaren dienen vooral om te reflecteren, te mediteren, en betekenis te vinden in mijn eigen ervaringen. Naar mijn idee is dat ook de essentie van de boeddhistische weg.
Is dat ook de weg die Jezus wijst? Het lijkt mij niet, maar ik weet het niet.
“Gaat dus en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen en doopt hen in de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest en leert hen te onderhouden alles wat ik u bevolen heb. Ziet, Ik ben met u alle dagen tot aan de voleinding der wereld”
Dit citaat van Matteus 28: 19-20, dat hij toeschrijft aan Jezus, duidt er niet op. Daarin is sprake van een bevel, een hiërarchie en een actie naar alle volken in naam van de Vader. Maar wie een bevel opvolgt is een ondergeschikte, die geeft zichzelf uit handen. Wie de Vader dient blijft een kind en draagt geen verantwoording.
Gilles Deleuze, Franse filosoof (1925 – 1995), zegt: “wie zich van gevormde naar vormer verandert, is waarlijk een ‘Agens’ geworden, een uit zichzelf en naar eigen inzicht handelende”. Dat is het tegenovergestelde van het volgzame consumentisme en de zwijgzame ondergeschiktheid waarin de meeste mensen zich ook nu nog bevinden.
Ik trek mij liever een andere uitspraak van Jezus aan, zo hij die al gezegd heeft: “Heb uw naaste lief als uzelf, ook uw vijand.“ Dat is nog eens een uitspraak. Die stond wel erg haaks op de mores van zijn tijd, een tijd van een absolutistisch Romeins Rijk, van stammentwisten en etnische zuiveringen.
Jezus verkondigde een radicaal nieuwe kijk op de wereld. Hij opende het bewustzijn dat alle mensen ertoe doen, niet alleen je eigen familie, je eigen stam, je eigen koninkrijk, ieder mens, ook de lamme, de blinde, de zieke, de democraat, de republikein, zelfs Putin.
Zo beschouwd is de oproep van Matteüs een oproep om iedereen in het eigen kamp te trekken. Hij is al een stukje op weg met zijn bewustzijn maar leeft nog in wij versus zij, de gelovige versus de ongelovige. Ik vermoed dat Jezus dat niet bedoelde en dat Matteüs zijn eigentijdse interpretatie formuleerde.
Ik weet niet of de beweging van de missionaire kerk dit toentertijd heel normale denken in Matteüs gezien heeft. Of misschien heeft ze dit absolutistische denken juist wel gezien en de handschoen opgepakt om van de eigen kerk een iedereen omvattende kerk te maken. Als de wereld daar een beetje beter van wordt heb ik er geen bezwaar tegen, maar ik denk niet dat het houdbaar is. De wereld vraagt om meer. De wereld vraagt om Jezus.
“Om een meer levendige en inspirerende parochie te worden die standhoudt en uitreikt naar meer mensen, is een cultuurverandering nodig. Dit betekent dat we niet alleen onze huidige gemeenschap moeten behouden, maar ons ook actief moeten richten op de noden van het dorp, de stad en zelfs de wereld waarin en waarvoor we parochie zijn. Het gedachtegoed van de missionaire parochie kan hierbij richting geven. Missionair-zijn betekent, kort gezegd, dat je door je dagelijkse leven, dienstbaarheid en gastvrijheid de boodschap van het evangelie uitdraagt op een manier die bij jou past.”
Hier zijn twee woorden van belang: de noden en het evangelie waarmee aan die noden gewerkt kan worden.
Nood is er in overvloed. Van Oekraïne tot Congo, van Sudan tot Afghanistan. Televisie en internet overspoelen ons dagelijks met hongersnood, epidemische ziekten, bruut geweld, verkrachtingen en oorlog. Dat is dan nog alleen het zichtbare lijden. Steeds meer mensen gaan gebukt onder minder zichtbaar lijden, depressies psychose, vernedering en intimidatie, bestaansonzekerheid, eenzaamheid. Teveel, teveel, teveel.
Mag de boodschap van het evangelie een politieke boodschap zijn? Mag die boodschap keihard zeggen dat we meer stil zouden moeten staan bij de oorzaken van al dat lijden? Of houden we het bij zalvende en algemene woorden die niet zo erg zullen verontrusten?
Medemensen helpen is fijn, maakt gelukkig en moeten we vooral blijven doen, een evangelische boodschap is daar niet voor nodig. Maar als we geen oog hebben voor de oorzaken van al dat lijden is en blijft het dweilen met de kraan open.
Veel spirituele groepen opereren binnen een bewustzijn dat op subtiele wijze een ‘wij versus zij’ ideologie creëert. ‘Wij zijn de goeden, die anderen zijn zover nog niet.’ Dat is een etnocentrisch bewustzijn waaruit identiteitspolitiek ontstaat.
Jezus echter, opende een wereldbewustzijn met zijn oproep om “uw naaste lief te hebben als uzelf, ook uw vijand.” Voor die tijd revolutionair, nu nog steeds. Zijn brede perspectief gaat verder dan de uitsluitingen die inherent zijn aan wij-groepen.
Willen we die boodschap van Jezus ter harte nemen dan kan dit niet zonder innerlijke verandering. We zullen ons bewustzijn moeten openen voor de mogelijkheid dat we zelf onze naaste lang niet altijd lief hebben en onze vijand al helemaal niet. In verborgen hoeken van onze geest loert wij-zij, loert de angst voor de ander, willen we de deur dicht houden voor wie en wat we niet kennen. Liever nestelen we ons in het passieve gemak van de gevormde.
Als dan die boodschap van Jezus toch weerklank mocht vinden in je hart en in je hoofd, wat staat ons dan te doen?
Evangeliseren is geen opwekkende, noch romantische, noch gemakkelijke verkondiging. Evangeliseren is allereerst zelfonderzoek en afscheid nemen van oude voorstellingen, van afhankelijkheid en een gevormd ik, van ‘ik heb gelijk’. Evangeliseren is het avontuur van bewust worden, van een open blik in jezelf. Zonder dat geen openheid naar anderen.
Terug naar Matteüs, naar
“Gaat dus en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen en doopt hen in de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest en leert hen te onderhouden alles wat ik u bevolen heb. Ziet, Ik ben met u alle dagen tot aan de voleinding der wereld”
Ik ken de oorspronkelijke tekst niet, misschien is die wel heel anders. Maar belangrijk vind ik dat deze tekst gebruikt wordt ter legitimering van de missionaire kerk. Het is regelrechte oude wijn in nieuwe zakken. Geen avontuur maar een gebaand pad.
Leiders of voorgangers. Bazen of medewerkers. Eigenaars of deelgenoten. De spanningsvelden zijn voelbaar en nu, met de geopolitieke veranderingen ook zichtbaar. Zulke perioden wijzen op een overgang naar grotere complexiteit, maar ook naar meer mogelijkheden, De jager-verzamelaars werden stammen; stammen werden koninkrijken, koninkrijken werden landen, landen zijn continenten geworden. Bij elke overgang meer verbindingen, meer differentiatie én meer inclusiviteit. Elke keer een nieuwe toekomst, duurzamer, gezonder, wijzer. Dat is vernieuwing.
In de stroming van de missionaire kerk wordt de overgang die nu gaande is weliswaar gevoeld maar op de ‘oude’ manier opgepakt. We moeten ons niet vergissen in de bron waaruit deze stroming komt, de Angelsaksische. De Angelsaksische cultuur is een andere dan de Europese. Ze is harder, explicieter, meer naar buiten en op direct resultaat gericht. Groeien en domineren zijn sterke drijfveren. Geen duidelijker voorbeeld daarvan dan de Trump administratie. The winner takes all!
Mij valt op dat dit ook subtiel verborgen zit in het gedachtegoed van de missionaire kerk zoals die uit Canada is overgewaaid. Met alle goede bedoelingen, dat wel. Maar we moeten oppassen dat we het kind niet met het badwater weg doen. Dat kind is in Europa de gegroeide democratische cultuur van consensus. Iedereen doet er toe, we zijn er voor elkaar.
In ons Europese avontuur ontgroeien we geleidelijk het focus op de etnische begrenzing in ons denken, het kolonialisme, het racisme, het nationalisme. We komen een stapje dichterbij de boodschap van Jezus de naaste lief te hebben als jezelf, ook je vijand.
In haar prachtige boek “De paddestoel aan het einde van de wereld” – leven op de ruïnes van het kapitalisme- beschrijft hoogleraar antropologie Anna Lowenhaupt Tsing hoe de in Japan meest begeerde paddenstoel, de Matsutake, groeit in de ruïnes van ecologische verwoesting, de desolate landschappen van vernietigde bossen op het noordelijk halfrond.
De restanten natuur die de kaalslag hebben overleefd creëren een eigen ecologie van onderlinge en wederzijdse afhankelijkheid – en dienstbaarheid – dat uniek is en niet te cultiveren. Alleen daar groeit de Matsutake. De ‘commerciële’ paddestoelplukkers weten dat en laten het wel uit hun hoofd die ecologie te verstoren.
Zodra wij ons bewust worden van het prachtige ecologische en holistische systeem waar de mens onderdeel van is (en niet meer dan dat), zodra ons de schellen van de ogen vallen en we het grotere geheel zien waarvan wij deel uitmaken, tot welke verandering zet ons dat aan?
Bijvoorbeeld: zijn we bij het eten van die karbonade ons bewust van de vreselijke misstanden in de varkensindustrie? Ik schrijf dit niet om je een schuldgevoel aan te praten, maar ik heb bij mezelf gezien hoe groei van bewustzijn, het zien van het grotere plaatje, gepaard gaat met herijking van mijn gedrag. Niet omdat een influencer het zegt maar omdat ik het zelf wil. Net als de paddestoelplukker kijk ik wel uit.
Een ecologisch/ holistische benadering omvat zowel het individuele als het collectieve, en zoekt naar integratie en inclusie op alle niveaus van bewustzijn en cultuur. Het is een benadering die niet alleen de spirituele dimensie van het leven erkent, maar ook de fysieke, emotionele en intellectuele aspecten. Het gaat uit van de inherente waardigheid en waarde van elke persoon, ongeacht achtergrond of overtuiging. De waarde van al wat leeft.
En hoewel die menselijke soort in de wereld de meest vernuftige, de verst geavanceerde is, blijft die soort onderdeel van het ecologische systeem dat het leven op Gaia in stand houdt en heeft zij haar plek en functie die zij niet mag verwaarlozen.
Het is bemoedigend dat de missionaire parochie zich niet alleen richt op het verspreiden van de evangelieboodschap, maar ook op het creëren van een gemeenschap waarin iedereen zich welkom en gewaardeerd voelt. Dit klinkt gemakkelijker dan het is, dus hoe houden we ons bij de les? Ik herinner me de grote beroering in de coronatijd.
Betekent dit bijvoorbeeld dat we onze hiërarchische structuren onder de loep moeten nemen? Dominantie en groei schieten tekort voor de nieuw ontstane complexiteit. Ze veroorzaken nu crisis na crisis, van bio-diversiteit tot klimaat, van voedselvoorziening tot gezondheid. Het is alle hens aan dek, dat is, alle handjes zijn nodig.
Zouden we niet op zoek moeten naar meer inclusieve en participatieve vormen van leiderschap? Zonder evenwel in de valkuil te trappen van ongebreideld en vals egalitairisme.
Zouden we meer werk moeten maken van dialoog en samenwerking met andere geloofsgemeenschappen en seculiere organisaties die dezelfde waarden van liefde, rechtvaardigheid en compassie delen.
Nu nog functioneert de katholieke kerk als een star hiërarchisch systeem en niet als een open en dynamisch of nog beter, holistisch of heelmakend systeem. Hierin ligt naar mijn idee een uitdaging voor de missionaire parochie van de 21ste eeuw: hoe kunnen we deze hiërarchische structuur transformeren tot een spiritueel, voor mijn part een christelijk ecologisch systeem met een holistische wereldvisie?
In plaats van een verhulde etnocentrische identiteits strategie te volgen, zou de missionaire parochie kunnen evolueren tot een holistisch centrum van transformatie, waar mensen samenkomen om te groeien, te leren en te dienen in een geest van wederzijdse respect en waardering voor alle levende wezens. Dit zou niet alleen de parochie zelf verrijken, maar ook een krachtige getuigenis zijn van de liefde en inclusiviteit die Jezus predikte.
Laten we streven naar een missionaire parochie die niet alleen gericht is op groei in aantallen, maar vooral op groei in diepte en betekenis. Een parochie die de wereldboodschap van Jezus omarmt en deze tot leven brengt in haar structuren, praktijken en relaties. Zo kunnen we werkelijk het levendige en inspirerende verhaal creëren dat de uitdagingen van de 21ste eeuw vertelt en getuigt van vertrouwen en vreugde in de eenheid van al wat leeft.
