Ook De Passion weer gezien? Immens populair maar ik mis diepgang, een flonkering van de geest en wat Pasen meer kan betekenen dan een spektakel met BN'ers. Gelukkig is er dan iemand als Anton Metske die tijdens de vooravond van Pasen ons stof tot overdenking en meditatie geeft.
Hij begint met vier bijbelverhalen. Persoonlijk hou ik niet zo van die oude taal waarin bijbelverhalen gegoten zijn. Maar ja, wat is er anders? Anton Metske verbindt in deze lezing de oude verhalen met de post-moderne tijd en de mogelijkheid van een voltooide mens. Het is even doorlezen, maar zeker een meditatie waard.
Hans van Zanten
Het verhaal van de schepping van Hemel en aarde, Genesis 1,1-5
In het begin schiep God de hemel en de aarde.
De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water. God zei: ‘Er moet licht komen, ‘en er was licht. God zag dat het licht goed was, en hij scheidde het licht van de duisternis; het licht noemde hij dag, de duisternis noemde hij nacht. Het werd avond en het werd morgen. De eerste dag.
Het verhaal van de doortocht door de Rietzee, Exodus 14
Toen sprak de Heer tot Mozes: 'Strek uw hand uit over de zee, dan zal het water terugstromen over de Egyptenaren en hun wagens en wagenmenners'. Mozes strekte zijn hand uit over de zee en toen het licht begon te worden vloeide de zee naar haar gewone plaats terug. Daar de Egyptenaren ertegenin vluchtten dreef de Heer hen midden in de zee. Het water vloeide terug en overspoelde wagens en wagenmenners, heel de strijdmacht van farao die de Israëlieten op de bodem van de zee achterna waren gegaan. Niet één bleef gespaard. De Israëlieten daarentegen waren over de droge bodem door de zee heen getrokken, terwijl de wateren links en rechts van hen een wand vormden. Zo redde de Heer op deze dag Israël uit de greep van Egypte; Israël zag de Egyptenaren dood op de kust liggen. Toen Israël het machtige optreden van de Heer tegen Egypte gezien had, kreeg het volk ontzag voor de Heer: zij stelden vertrouwen in de Heer en in Mozes zijn dienaar. Toen hieven Mozes en de Israëlieten ter ere van de Heer een lied aan.
Het verhaal over de beenderen, Ezechiël 37
Ik werd opnieuw door de hand van de HEER gegrepen. Zijn geest voerde mij mee en hij zette mij neer in een dal vol beenderen. Ik moest er aan alle kanten omheen lopen, en zo zag ik dat er verspreid over het dal heel veel beenderen lagen, die helemaal waren uitgedroogd. De HEER vroeg mij: ‘Mensenkind, kunnen deze beenderen weer tot leven komen?’ Ik antwoordde: ‘HEER, mijn God, dat weet u alleen.’ Toen zei hij: ‘Profeteer, en zeg tegen deze beenderen: “Dorre beenderen, luister naar de woorden van de HEER! Dit zegt God, de HEER: Beenderen, ik ga jullie adem geven zodat jullie tot leven komen. Ik zal jullie pezen geven, vlees op jullie laten groeien en jullie met huid overtrekken. Ik zal jullie adem geven zodat jullie tot leven komen, en jullie zullen beseffen dat ik de HEER ben.”’
Ik profeteerde zoals mij was opgedragen. Zodra ik dat deed hoorde ik een geluid, er klonk een geruis van botten die naar elkaar toe bewogen en zich aaneenvoegden. Ik zag pezen zich aanhechten en vlees groeien, ik zag hoe er huid over de botten heen trok, maar ademen deden ze nog niet. Toen zei hij tegen mij: ‘Profeteer tegen de wind, profeteer, mensenkind, en zeg tegen de wind: “Dit zegt God, de HEER: Kom uit de vier windstreken, wind, en blaas in deze doden, zodat ze weer gaan leven.”’
Ik profeteerde zoals hij mij gezegd had, en de lichamen werden met adem gevuld. Ze kwamen tot leven en gingen op hun voeten staan: een onafzienbare menigte.
En hij zei tegen mij: ‘Mensenkind, deze beenderen zijn het volk van Israël. Het zegt: “Onze botten zijn verdord, onze hoop is vervlogen, onze levensdraad is afgesneden.” Profeteer daarom en zeg tegen hen: “Dit zegt God, de HEER: Mijn volk, ik zal jullie graven openen, ik laat jullie uit je graven komen en ik zal jullie naar het land van Israël terugbrengen. Jullie zijn mijn volk, en jullie zullen beseffen dat ik de HEER ben als ik je graven open en jullie uit je graven laat komen. Ik zal jullie mijn adem geven zodat jullie weer tot leven komen, ik zal jullie terugbrengen naar je land, en jullie zullen beseffen dat ik de HEER ben. Wat ik gezegd heb, zal ik doen – zo spreekt de HEER.”’
Het verhaal van de opstanding: De vrouwen bij het graf. Lukas,24, 1-12
Maar op de eerste dag van de week gingen de vrouwen die met Jezus waren meegereisd uit Galilea bij het ochtendgloren naar het graf met de geurige olie die ze bereid hadden. Bij het graf aangekomen, zagen ze echter dat de steen voor het graf was weggerold, en toen ze naar binnen gingen, vonden ze het lichaam van de Heer Jezus niet. Hierdoor raakten ze helemaal van streek. Plotseling stonden er twee mannen in stralende gewaden bij hen. Ze werden door schrik bevangen en sloegen de handen voor hun ogen. De mannen zeiden tegen hen: ‘Waarom zoekt u de levende onder de doden? Hij is niet hier, hij is uit de dood opgewekt. Herinner u wat hij u gezegd heeft toen hij nog in Galilea was: de Mensenzoon moest worden uitgeleverd aan zondaars en moest gekruisigd worden en op de derde dag opstaan.’ Toen herinnerden ze zich zijn woorden. Ze keerden terug van het graf en gingen aan de elf en aan alle anderen vertellen wat er was gebeurd. De vrouwen die het graf bezochten, waren Maria uit Magdala, Johanna, Maria de moeder van Jakobus, en nog enkele andere vrouwen die hen vergezelden. Ze vertelden de apostelen wat er was gebeurd, maar die vonden het maar kletspraat en geloofden hen niet. Petrus echter stond op en rende naar het graf. Hij bukte zich om te kijken, maar zag alleen de linnen doeken liggen. Daarop ging hij terug, vol verwondering over wat er gebeurd was.
Overweging : Paasmensen/Pinkstermensen
Wij mensen zijn als schepselen van God geen kant-en-klare producten, maar werk in uitvoering. We zijn levende mensen, maar ons leven is nog niet voltooid. In de eerste lezing hoorden we de vertrouwde woorden: in den beginne schiep God de hemel en de aarde. De Naardense Bijbel geeft dat in zijn vertaling als volgt weer: vanaf het begin schept God hemel en aarde.
God schept nog altijd door, het is niet af. Wíj zijn nog niet af. En bij het werk dat de Eeuwige aan ons voltrekt zijn wij zelf mee betrokken, wij werken mee of tegen, wij gebruiken onze vrije wil waarmee we onszelf en onze naasten vooruit helpen of juist achteruit laten gaan.
Allerlei keuzes die we maken, hangen af van hoe we het voltooide mens-zijn voor ons zien. Als voltooid mens-zijn voor ons vooral met macht te maken heeft zullen we kiezen voor wat ons hoger op de maatschappelijke ladder brengt. Als voltooid mens-zijn voor ons gelijk staat aan maximaal onbeperkt plezier zullen we kiezen voor wat het meest genot verschaft en zo min mogelijk verantwoordelijkheid met zich meebrengt.
Israël, dat volk van voormalige bevrijde slaven, stelde niet veel voor op het wereldtoneel. In vergelijking met de grootmachten van Egypte en Babel bijvoorbeeld was het niets. Velen zochten bij die grootmachten bescherming om te kunnen overleven als volk. Er was echter een tegenbeweging actief. De profeten waarschuwden: als je je uit handen geeft aan die machten zullen ze over je heen walsen, uiteindelijk zullen jullie ballingen, slaven zijn van de machten bij wie je nu je vrijheid hoopt zeker te stellen. “Blijf bij de Ene, je Bevrijder”, was de boodschap van de profeten, vertrouwen op bondgenootschappen met de grootmachten brengt je nieuwe slavernij.
Maar zij werden genegeerd als complotdenkers avant la lettre.
Toen de ballingschap, de nieuwe slavernij eenmaal een feit was, waren er weer profeten, Ezechiël bijvoorbeeld. Hij zag in een visioen de toestand van het volk uitgebeeld: een dal vol uitgedroogde beenderen. Maar Ezechiël moet namens God leven uitroepen over deze beenderen, dit dode volk. Hij ziet er spieren en pezen en vlees op komen. Dan moet hij de wind oproepen om in de dode lijven te blazen zodat ze opstaan en leven. Gods eigen uitleg erbij luidt: Ik zal jullie mijn adem geven, zodat jullie weer tot leven komen.
God schenkt zijn levensadem, zijn geest, zijn verborgen kracht en dat maakt mensen tot levende wezens. Dat brengt leven tot voltooiing.
Alles was er al op en aan in Ezechiëls visioen: de skeletten hadden weer spieren, pezen, vlees en huid. Maar er zat nog geen bezieling in. Die blies de Eeuwige er zelf in. Zijn levensadem.
Omdat ons mens-zijn nog niet voltooid is en we dat allemaal ergens wel voelen, zijn we vatbaar voor allerlei droombeelden over de te verwachten voltooiing. Droombeelden van profeten die te maken hebben met de vrijheid waarin de Eeuwige mensen zet, maar ook droombeelden van imposante machten die ons zomaar weer tot slaven kunnen maken.
Eén van die droombeelden hoor ik van promotors van het transhumanisme. We horen er mensen als Klaus Schwab van het World Economic Forum en Yuval Harari over spreken. We zullen niet alleen maar techniek gebruiken, maar er zelf mee versmelten. Chips kunnen onder onze huid en in onze hersenen geïmplanteerd worden, die ons van binnen uit in de gaten houden. Ziekten worden al aangekondigd voordat we symptomen ervaren. Volgens Harari zullen we hackable animals zijn, dieren die gehackt kunnen worden, maar ook spreekt hij van Zijn Als Goden, omdat we toegang hebben tot emoties en denken. Het zal gedaan zijn met zaken als ziel en vrije wil. Die zaken die het leven zo rommelig maken.
Voltooid mens-zijn is in deze optiek in kaart gebracht mens-zijn, dat getraced, getrackt en gemanaged wordt.
Vrijheid wordt dan ingeleverd ter wille van veiligheid en beheersbaarheid.
Ik hoor vanuit de verte de echo van de profeten: blijf bij je Bevrijder.
Wat zal ons mens-zijn tot voltooiing brengen? Technologie die ons te hacken en te managen maakt? Of de levensadem van de Eeuwige, die onbeheersbare, mysterieuze kracht die je niet in de vingers krijgt, maar die je gloedvol op laat staan, je bezielt.
Die technologische variant klinkt misschien als heel verre science fiction. Maar we moeten ons geen illusies maken. De techniek is er al en de scenario’s van ideologen en geldschieters liggen al klaar.
De belofte van de technologie is dat die ons ziekte, aftakeling en allerlei onvoorspelbaarheid zal besparen.
De belofte van de levensadem, de Geest van God is dat die ons door ziekte, aftakeling en allerlei onvoorspelbaars heen loodst met de hartstocht van de liefde, dat we dwars door het lijden heen de voltooiing van ons leven zullen bereiken.
Zo was ook de weg van Jezus zelf. Hij riep geen legioenen engelen om hem de gevangenneming en de kruisiging te besparen. Hij moest dit lijden meemaken, zeiden de engelen tegen de vrouwen op de paasmorgen. Als Hij het zich had bespaard, zou Hij intact gebleven zijn, alles erop en eraan om zo te zeggen. Maar dan wel alles erop en eraan zoals die lichamen in het visioen van Ezechiël: geen lege skeletten meer, maar ook nog geen levende mensen. Alles erop en eraan, maar geen geest, geen goddelijke adem erin.
Door de dood heen is Jezus de eerste voltooide mens geworden. Hij is niet terug gekomen uit de dood, maar erdoorheen gegaan en aan de andere kant opgestaan in een volledig en Goddelijk doorademd leven.
De evangelist Johannes vertelt dat Jezus op de avond van Pasen aan zijn leerlingen verschijnt. Hij maakt ze van bange ontgoochelde volgelingen tot levende getuigen van zijn opstanding door over ze heen te blazen, waarbij Hij zei: ontvang de heilige Geest. Daar is Hij weer, de geest, de levensadem van God.
Die wordt niet geïmplanteerd als een stuk techniek, die onze vrije wil zou overnemen.
Maar die wordt ons door de Opgestane ingeblazen als een geheimenis van liefde, die met ons stoeit, die om ons knokt, die ons inspireert en bemoedigt, die ons vrij maakt en tot voltooiing zal brengen, achter Jezus aan.
Anton Metske,
Paaswake Jansbeek ekklesia 2022